Sağlam çocuk takibindeki amaç, çocuğunuzun bedensel ve zihinsel olarak gelebileceği en üst noktayı yakalamaktır...
Yeni doğan döneminden itibaren düzenli aşılama, yaşına uygun beslenme ve vitamin ihtiyacının karşılanması, hastalıkların erken tanı ve tedavisi günümüzde tüm çocuk hekimlerinin ve bilinçli ailelerin üzerinde durduğu en temel noktalardır. Bütün bu önemli parametreler arasında aileler için çocuklarının düzenli ve yeterli beslenmesinin çok dikkatle ele alınması gerekmektedir. Sağlık hizmeti verirken tüm hekimlerin benimsediği standartlar vardır.
Çocuk beslenmesinde de hekimlerin ve ailelerin benimsediği belirli standartlar olmalıdır. Geleneklere göre yapılan pek çok beslenme hatası bu şekilde önlenmiş olabilir. Dünya Sağlık Örgütü, Amerikan Pediatri Akademisi, Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı ilk 6 ayda her bebeğin mutlaka tek başına anne sütü ile beslenmesini önermektedir. Çok nadiren anne sütü ile beslenmenin sağlanamadığı durumda inek sütü ile beslemek yerine anne sütüne yaklaştırılmış bebek mamaları ile besleme yapılması gerekmektedir.
Ek besinlere ERKEN BAŞLANMAMASININ nedenleri
• Erken verilen ek besinlerin, bebeğin anne sütünden tam yararlanmamasına neden olması
• Büyüme açısından bir üstünlüğünün olmaması
• İlk aylarda dilin dışarı itme refleksinin güçlü olması
• Çiğneme becerisinin 4 aydan önce gelişmemiş olması
• Böbrek fonksiyonlarının yeterince gelişmemesi
• Sindirim sistemindeki gıdalar’ parçalayan enzimlerin yeterince salgılanmaması
• Alerjik hastalıkların artmasına yol açması
• Başta zatürre ve ishal olmak üzere hastalıkların artmasına yol açması
6. ayda artık bebeklerimizin anne sütü dışındaki gıdalarla tanıştırılmaları gerekir. Bu dönemde çocuklarda çok belirgin olarak yetişkin gıdalarına özenme, annenin babanın yediği gıdayı tatma arzusu vardır. Çoğu anne baba bunu "Yerken ağzımıza bakıyor, dayanamayıp tattırıyoruz,” şeklinde ifade eder. Bebeğin bu aylarda gösterdiği tepki, merak ve herşeyi ağzına götürme isteği ile alakalıdır.
Fakat bu tepki ağzına götürdüğü herşeyin yaşına uygun ve sindirebileceği gıda olduğu anlamına gelmez. Ek gıdalara başlanırken arada tattırma yerine düzenli öğün şeklinde başlanması uygundur. Bu şekilde düzenli bir beslenmede gıdalar saatinde ve yeterli miktarda tüketilir ve ileride oluşacak abur cubur yeme alışkanlığının önüne geçilmiş olur.
Unutmayalım ki, çocuklar yeme alışkanlıkları dahil herşeyi ebeveynleri ve onları yetiştiren diğer büyüklerinden öğrenirler. Çocuklardan istediğimiz sağlıklı beslenme alışkanlığını kendimiz benimseyip uygulamazsak çocuğumuzun eğitiminin yetersiz kalacağını bilmemiz gerekir.
Ek gıdalara başlarken en önemli noktalardan biri de gıdaların faydalarının yanında oluşabilecek yan etkilerini de yakın takip etmektir. Bu nedenle gıdalara birkaç çay kaşığı ile başlanıp hergün miktar artırılmalıdır, ilk başlanan gıda mutlaka 4-5 gün üstüste verilmelidir. Bu süre zarfında bebeğin gıdayı sevip sevmediği gözlenir ve alerjik döküntü, ishal, kusma gibi gıdaya karşı oluşabilecek yan etkiler tespit edilir. Bu tür yan etki gözlenen gıdaya 3 hafta ara verilir. 3 hafta sonunda yapılan ikinci denemede gıdayla ilgili benzer yan etkiler gözlenirse gıda 6 ay boyunca diyetten çıkarılır.
6 ay süresince kilosu üst sınırda seyretmiş bebeklere mümkün olduğunca kalorisi daha az olan gıdalarla başlamak gerekir. Bu amaçla en çok tercih edilen gıdalar meyve ve sebzelerdir. Öte yandan kilosu normal veya alt sınırdan giden bebeklere ise kalorisi daha yüksek olan muhallebi ve tahıllı kaşık mamaları ile başlamakta fayda vardır.
Bebeğimize yeni bir gıda başlarken mutlaka aç olmasına dikkat etmeliyiz. Yeni beslenmiş bir bebek ilerde en seveceği gıdayı bile rahatlıkla reddedebilir. Yeni başlanan gıda ile beslendikten sonra hala isteği varsa anne sütü verilebilir.
Meyve suyu ve PÜRESİ
Elma, şeftali, armut, üzüm, kayısı, mandalina, portakal vb . meyvelerin tercihen pürelerine, bir kaç çay kaşığı ile başlanıp hızlıca artırılarak bir porsiyona ulaşılabilir. Muza, kabız yapma ihtimali dolayısı ile geç başlanabilir. Mandalina ve portakal, asitli oldukları için sindirim problemi oluşan bebeklerde geciktirilebilir. Çilek ve kivi alerjik reaksiyon geliştirebileceğinden, daha geç denenen meyveler arasındadır. Tercihen öğleden önce ya da ikindi öğününde verilebilir.
Hazırlanışı
Çocuğa ilk verilecek meyve, mevsime göre elma ya da şeftalidir. Meyveler iyice yıkanır, kabukları soyulur, cam rendede rendelenir. Meyve suyu ya da pürelerine şeker eklenmemelidir. Yoğurt öğününe başladıktan sonra bebeğin de hoşuna giderse meyve ile yoğurt tek öğün halinde karıştırılarak verilebilir. Meyveler, içerdikleri yüksek C vitamini nedeniyle çocukların tadı dolayısı ile pek sevmedikleri demir ilaçlarının daha kolay içilmesini sağlarlar.
SEBZE ÇORBASI ve püresi
• Yarım, küçük boy patates (50 gr)
• Yarım, küçük boy havuç (25 gr)
• Yarım, küçük boy kabak
• 1 silme tatlı kaşığı zeytinyağı
• 1 tatlı kaşığı sıvı yağ
• 2 su bardağı su (400 cc)
Sebzeler ve pirinç iyice yıkanır. Kabuklan soyulur, küçük parçalar halinde küp şeklinde doğranır. Küçük bir tencere (tercihen çelik) içine su konulur. Diğer tüm malzemeler ilave edilir. Tencerenin ağzı iyice kapatılır. Sebzeler yumuşayıncaya kadar pişirilir.
Sebze püresi başlangıçta bu sebzelerle hazırlanır. Zaman içinde maydanoz, kabak, ıspanak, karnıbahar, brokoli, kereviz gibi sebzeler eklenebilir. Pırasa ve taze fasulye gibi sebzeler, püre haline getirilmesi zor olduğu için geç dönemde eklenir. Bakla, patlıcan ve domates bu dönem için uygun sebzeler değildir. Sebzeler uzun süre bekletilirlerse vitamin kaybına uğrayabilirler. Tercihen hergün hazırlanmaları gerekir. Bir süre sonra kırmızı et eklenmesi gerekir, birkaç parça kuşbaşı et konulur. Kırmızı et kuşbaşı yerine yağsız dana kıyma olarak da uygulanabilir. Sebze püresi etle birlikte pişirilir, sonrasında içinden alınmaz.Kırmızı etten birkaç hafta sonrada tavuk eti eklenmesinde fayda vardır. Tercihen haftada 4-5 gün kırmızı, 1-2 gün tavuk etli sebze püresi verilmelidir.
Yoğurt
Genellikle ikindi öğününde tercih edilmelidir. Hazırlanış şartları ve bağırsakta oluşturacağı faydalı mikroplar (bağırsak florası) nedeni ile evde yapılmış yoğurtlar bebek diyeti için daha uygundur. Tek başına verilebileceği gibi meyve püresi ile karıştırılarak da verilebilir.
Hazırlanışı
Bir litre süt kaynatılır, elin dayanabileceği sıcaklığa (40°C) kadar soğutulur, 1-2 çorba kaşığı süt içinde sulandırılmış 1 çorba kaşığı yoğurt maya olarak süte eklenir ve yavaşça karıştırılır. Tencerenin üstü sarılarak en az 4 saat kadar sıcak ortamda bekletilir. Hazırlanan yoğurt, 2-3 gün süre ile bebeğinize verilebilir.
Muhallebi
Çocuk beslenmesinde inek sütü ilk bir yıl verilmediği için muhallebinin yapılış şekli de değişmiştir. Kalorisinin yüksek olması ve bebekleri tok tutması nedeni ile akşam öğünü olarak tercih edilmelidir. 18.00-20.00 saatleri arası uygundur.
• 1 bardak su (200 mİ)
• 5 silme tatlı kaşığı pirinç unu
• 6 ölçek hazır mama
Pirinç unu suyun bir kısmı ile iyice ezilir. Kalan su bu karışıma ilave edilir. Kısık ateşle boza kıvamına gelinceye kadar pişirilir. Elin dayanabileceği ısıya kadar soğutulur. Hazır mama ilave edilip karıştırılır. Hazır mamanın içinde yeterince karbonhidrat olduğu için toz şeker ilavesine gerek yoktur. Muhallebi genelde sevilen bir öğün olmasına rağmen bazı bebekler ısrarla bu gıdayı reddederler. Bu bebeklerimize akşam öğününde alternatif olarak tahıllı kaşık mamaları verebiliriz.
Kahvaltı
Sebze, meyve ve muhallebiyi almaya başlayan bebeğimizin yeni tanışacağı öğün sabah kahvaltısıdır. İçeriği dolayısı ile kalorisi yüksektir. Muhallebide olduğu gibi kahvaltı hazırlarken de inek sütü kullanılmaması gerekir. Bu dönemde anne sütü sağılabilecek kadar bolsa kahvaltı anne sütü ile hazırlanabilir.
• Anne sütü ya da hazır mama 60 mİ.
• 1 tatlı kaşığı pekmez
• Yarım kibrit kutusu beyaz peynir ( tuzsuz)
• Tahıllı mama yada 1 dilim ekmek
Bebeğiniz kahvaltıya alışıktan 2-3 hafta sonra yumurta sarısı eklenebilir. Yumurtanın beyazı alerjik olduğu için ilk bir yıl içinde verilmemelidir. Yumurta sarısı verilmeye 1 çay kaşığı ile başlanır ve yavaş yavaş artırılır. Günde 1 yumurta sarısı allerjisi olmayan bebeklere verilebilir.
6-12 ay arasında bebeklerin demir gereksinimleri artar. Bu nedenle ek besinlerin içeriğinin demirden zengin olmasına dikkat edilmelidir. Demirden zengin ve demir yararlanımı yüksek besinler sırasıyla karaciğer, kırmızı et, tavuk etinin beyaz olmayan kısımları ve demirle zenginleştirilmiş tahıllı bebek mamalarıdır. Yumurta sarısı ve kuru baklagiller demirden zengin ancak emilimi düşük gıdalardır. Demir emilimi düşük olan bu besinlerin demirinden tam yararlanabilmek için C vitamini açısından zengin domates, turunçgiller, sivribiber ve yeşil yapraklı sebzelerle birlikte tüketilmesine dikkat edilmelidir.
Ateş, ishal, solunum yolu enfeksiyonları ve diş çıkarma sırasında iştah azalır, 6-12 ay arasında aşırı anne sütü alınması da ek besinlere karşı isteksizlik yaratır. Enfeksiyonların ağır olduğu dönemlerde, sunulan besinlere karşı iştahsızlık gelişmektedir. Bu nedenle yeni bir besine bebek sağlıklı iken başlanmalı ve hasta bebekler daha sık emzirilmelidir. Beslenmede tek düzeliğin çocuğu olumsuz etkilediği bilinmektedir. Besinlerde çeşitliliğin artırılması ile toplam enerji aliminin arttığı belirtilmektedir. Genellikle iştahsız ve kendi beslenmesinde seçici davranan anne babaların çocuklarında da benzer davranışlar gözlenmektedir.
Et
6-8. aylarda bir tepeleme çorba kaşığı pişmiş kıyma, 3-4 adet küçük kuşbaşı et veya derisiz tavuk eti sebze püresi içine eklenebilir.
TAHILLI çorbalar
Çocuğa değişik tatları öğretmek için 7-8. aylarda mercimek, yoğurdu yayla, acısız tarhana çorbalarına başlanabilir. Tuz, katı yağ, baharat eklenmemesinde fayda vardır.
Köfte
Baharatsız olarak hazırlanmış ızgara köfte veya terbiyeli sebze köfteleri 8. ayda verilebilir.
Pilav, makarna ve DOLMALAR
8.aydan sonra yoğurt ile karıştırılarak verilebilir.
Su
Genel olarak 6. aydan sonra bebeklerin haraketleri artar öğün aralarında da sınayabilirler. Bu dönemde bebeğe su teklif edilmelidir. Her bebeğin aldığı anne sütü ve hazır mama miktarları farklı olduğu için içtikleri su miktarları da farklıdır. Diş çıkarma döneminde su ihtiyacı artar.
BALIK (Kılçıksız)
7-8 aydan sonra öğlen öğünlerinde püre şeklinde et yerine verilebilir. A, D vitamini ve fosfor içerdiği için haftada 1-2 kez yenilmesinde fayda vardır.
Karaciğer
8. ayda öğle öğünlerinde et yerine 15 günde bir kez verilebilir. Kuzu, koyun veya dana ciğeri kullanılır. Karaciğer çok az tuzlu suda haşlanır, zarı çıkarılır, püre haline getirilerek sebze içine eklenir.
Çay
Besleyici değeri olmayan bu içeceğin çocuk beslenmesinde yeri yoktur. Aksine diğer gıdaların, özellikle de demirin bağırsaktan emilmesini engelleyerek kansızlığa yol açar.
9 AYLIK BEBEK İÇİN örnek menü
Kahvaltı
.jpg)
• Anne sütü veya hazır mama (100 mİ)
• 1 yumurta sarısı
• 1 tatlı kaşığı zeytinyağı ya da tereyağı
• 1 tatlı kaşığı pekmez
• 1 kibrit kutusu beyaz peynir
• Tahıllı mama ya da 1 dilim ekmek
Öğlen
• 2 yemek kaşığı sebzeli köfte
• Yarım veya bir dilim ekmek
İkindi
• 3/4 kase yoğurt (150 mİ) ya da anne sütü
• 1 küçük meyve püresi
Akşam
• 1 kase muhallebi veya 1 kase tarhana çorbası
• Gece Anne sütü yada hazır mama
1-2 YAŞ ARASI ÇOCUĞUN beslenmesi
Bu yaş grubundaki çocukların günlük dengeli olarak et, süt, tahıl, meyve, sebze, yağ ve şeker grubu gıdaları tüketmeleri gerekir.Bu dönemde günlük 350 mg kalsiyum ihtiyacı vardır 250-300 gr, süt-yoğurt ve bir kibrit kutusu beyaz peynir bu ihtiyacı karşılar. Kemik gelişimi için bu dönemde de D vitaminine ihtiyaç vardır. D vitamini içeren gıdalar yetersiz sayıda olduğu ve kışın güneşten yararlanma şansı az olduğu için bu yaş grubunda da 400 ünite D vitaminine devam etmek gerekir. Demir ihtiyacı bu dönemde de devam etmektedir.
Demirden zengin gıdaların C vitamini ile verilmesine dikkat edilmelidir, C vitamini vücutta depolanmadığı için günlük alınmasında fayda vardır. İlk bir yıldan farklı olarak artık inek sütü içilmesine izin vardır. Bu dönemde 1-2 su bardağı yeterli olmaktadır. Fakat bazı bebekler ısrarla daha fazla inek sütü içmek isterler. Bu yaklaşım çocukları tek yönlü beslenmeye ittiği gibi kansızlık, kabızlık gibi rahatsızlıklara da neden olabilir. Bu dönemde yumurta beyazı ve bal da yavaş yavaş diyete eklenebilir.
Hala anne sütü olan anneler 2 yaşa kadar emzirmeye devam edebilirler. Eğer anne sütü isteği çok yoğunsa ve diğer gıdaların alimini engelliyorsa kesilmelidir. Kesme döneminde bebeğin sağlık durumunun yerinde olması gerekmektedir. Aksi takdirde aile ve bebek büyük sıkıntılar yaşayabilir.
1-2 YAŞ DÖNEMİ ÇOCUKLAR İÇİN günlük menü
Kahvaltı
• 2/3 su bardağı süt (120 mİ)
• 1 yumurta veya 1 kibrit kutusu kadar peynir
• 1 tatlı kaşığı tereyağı 1-2 tatlı kaşığı reçel / bal / pekmez / fındık ezmesi (sadece bir tanesi)
• 2-3 adet zeytin (çekirdeği çıkarılmış)
• 1 ince dilim ekmek
• Birkaç dilim domates ya da mandalina
Öğlen
• 2-3 yemek kaşığı kıymalı sebze
• 1-2 yemek kaşığı pilav
• 2 yemek kaşığı yoğurt
İkindi
• 1 kase yoğurt (150 mİ)
• 1 küçük meyve ya da 2-3 adet bisküvi
Akşam
• 1 adet ızgara köfte
• 1 kase yayla çorbası ya da yarım dilim ekmek
• Gece Anne sütü yada mama, inek sütü
OKUL ÖNCESİ (2-5 yaşlarda) beslenme
Bu dönemde alınması gereken enerji, protein ve diğer besin ögeleri, genel kanının tersine, bebeklik dönemindeki kadar yüksek (kg başına) değildir. Çünkü bu dönemde büyüme hızları azalmıştır. Zihinsel gelişmeleri çok daha hızlı olduğu için mutlaka dengeli beslenmeleri gerekir. Günlük alman enerjinin %50-55’inin karbonhidrattan, 0-%15’inin proteinden, %30-%35’inin yaşlardan gelmesi önemlidir, iki yaşın altında yağ sınırlaması yapılmaz.
Bu dönemde anne sütü ya da mama ile beslenen bebeklerde enerjinin %40-%50’si yağlardan gelir. Beş yaşına doğru yağ tüketiminde kısıtlamaya gidilir ve yağdan gelen enerji °/030-35’e düşürülür. 2-5 yas grubu çocuklar genelde küçük miktar besinlerle yetinirler. Liften zengin besinler doygunluk hissi yarattığı için, çocukların lifli besinleri fazla tüketmeleri durumunda, enerji açıkları ortaya çıkabilir. Ayrıca liften zengin gıdaların aşırı tüketimi, çocuklar için önemli olan demir, kalsiyum, çinko, bakır, magnezyum gibi önemli minerallerin emilimini olumsuz etkileyebilir. Liflen zengin beslenme alışkanlığı olan çocuklarda sık dışkılama problemi olabilir. Bunun yanı sıra kabızlık problemi olan çocuklarda ise lifli gıda ile beslenme çok önemlidir.
Günde 1-2 orta boy meyve, 1 porsiyon sebze, 4-5 dilim ekmek veya bulgur, makarna vb tahıllar ve haftada 1-2 kez tüketilen kuru baklagil yemeği günlük lifli gıda ihtiyacını karşılar.
Yağla beraber tüm vitaminlerin gereksinimleri artar. A, C, D, G, en önemli vitaminlerdir. Ancak araştırmalar, alman vitamin miktarlarının yetersiz olduğunu göstermektedir, 2-5 yaş arasında da multivitamine devam etmek gerekir.
2-3 YAŞ ARASI ÇOCUK İÇİN günlük menü
Kahvaltı
• 3/4 su bardağı süt (150 mİ)
• 1 yumurta veya 1 kibrit kutusu kadar peynir
• 3-4 adet zeytin (çekirdeği çıkartılmış)
• 1-2 tatlı kaşığı reçel / bal / pekmez / fındık ezmesi (sadece bir tanesi)
• 1 ince dilim ekmek
• Birkaç dilim domates ya da mandalina
• 2-3 yemek kaşığı etsiz kuru fasulye
• 2-3 yemek kaşığı dolusu bulgur pilavı
• Yarım kase yoğurt (100 mİ)
İkindi
• Bir orta boy meyve veya 1 ince dilim kek Akşam
• 3-4 yemek kaşığı sebzeli tavuk 1 dilim ekmek sütlü tatlı (150 mİ)
4-6 YAŞ ARASI ÇOCUK İÇİN örnek menü
Kahvaltı
• 1 su bardağı süt (200 mİ)
• 1 yumurta veya 1 kibrit kutusu kadar peynir
• 1-2 tatlı kaşığı reçel / pekmez / bal / fındık ezmesi (sadece bir tanesi)
• 4-5 adet zeytin 1 orta dilim ekmek
• Birkaç dilim domates veya mandalina
Öğlen
• 2 orta dilim kıymalı börek
• 2-3 yemek kaşığı zeytinyağlı sebze yemeği
• 1 su bardağı ayran
İkindi
• 1 su bardağı meyva suyu (taze sıkılmış) 1-2 adet kurabiye
Akşam
• 2 adet etli biber dolması
• 1 kase yoğurt 1 küçük boy meyve
OKUL ÇOCUKLARININ (6-10 yaş) beslenmesi
Okul çocuklarının beslenmesinde, sağlıklı beslenmenin genel ilkeleri geçerlidir. Bunlar:
• Besinlerde çeşitliliğin sağlanması
• Sağlıklı vücut ağırlığının korunması
• Nişastalı karbonhidratlar ile liften zengin besinlerin dengeli tüketilmesi
• Yağ ve şekerin sınırlandırılması
• Vitamin ve minerallerin yeterli düzeyde alınmasıdır.
Bu dönemde lifli gıda ile beslenme miktarı biraz daha artırılabilir. Yağ oranı ise %10 oranında tutulmalıdır. Beslenme dikkatlice değerlendirildikten sonra yetersiz alımı olan çocuklara vitamin takviyesi yapılmalıdır. Gelişigüzel ve fazla miktarda verilen vitaminin de çocuğa zararlı olduğu bilinmektedir.
Tuz ve yağdan, özellikle de doymuş yağdan zengin, lif ve antioksidan maddelerden fakir beslenme şeklinin kalp-damar hastalıkları, hipertansiyon, diyabet gibi kronik hastalıklar ve bazı kanser türleri ile yakın ilişkisi olduğu bilinmektedir. Bu tür gıdalardan da mümkün olduğunca uzak durulmalıdır. Bir çok hazır besinin içeriğinde bulunan E 123, E 110, E212, E330 gibi katkı maddeleri en fazla tartışılanlar arasında yer almaktadır. Katkı maddeleri içeren ya da suni olarak tatlandırılan besinlerin çocuklar tarafından tüketilmemeleri önerilmektedir.
OKUL ÇOCUKLARI (6-10 yaş) için örnek menü
• Kahvaltı 1 su bardağı süt veya taze sıkılmış meyve suyu
• 1 yumurta veya 1 kibrit kutusu kadar peynir
• 2 tatlı kaşığı reçel / bal / pekmez / fındık ezmesi
• 5-6 adet zeytin 2 ince dilim ekmek
Kuşluk
• 1 orta boy meyve
Öğle
• 7-8 yemek kasığı mantı
İkindi
• 3-4 yemek kasığı zeytinyağlı sebze yemeği
• 1 ince dilim ekmek
• 1 kase dondurma
Akşam
• 1 kase mercimek çorbası
• 1 porsiyon sebzeli tavuk
• 1 ince dilim ekmek
Yemekten sonra
• 10-12 adet fındık, ceviz
• 1 orta boy meyve
*Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır, tanı ve tedavi için doktorunuza başvurmalısınız.